Türkiye'deki istilacı türler

Türkiye oldukça önemli bir coğrafi konuma sahiptir bu nedenle birçok açıdan cazibe yeri olarak kabul edilebilir. Ülkemiz iki kıtayı birbirine bağlayan, etrafı denizlerle çevrili, dört mevsimi yaşayan bir ülkedir ayrıca birçok canlı çeşidine ev sahipliği yapmaktadır ama bazı canlı türlerinin arasında istilacı türlerde bulunmaktadır. Bu canlı türlerinin kökeni Türkiye olmamasına rağmen çeşitli yollar ile Türkiye sularına veya Türkiye topraklarına giriş yapmıştır ve buradaki canlı yaşam alanlarını ve aynı zamanda Türkiye’nin sosyoekonomik durumunu olumsuz etkileyebilmektedirler.

İstilacı türlerin son zamanlarda gündem olmasının sebebi küreselleşmeye bağlı olarak canlı hareketliliğinin artmasıdır. İsteğe bağlı veya bağlı olmayan nedenlerle canlılar belli bölgelere göç etmektedir ve buna neden olan canlı hareketliliğinin başlıca sebepleri: Kanallar, büyük ticari gemiler, balıklandırma çalışmaları, rüzgâr ve su akıntılarıdır. Canlılar kendi yaşam alanlarının dışına taşınarak Türkiye faunasına giriş yaptıklarında bulunduğu alandaki balıkları, balık yumurtasını ve larvaları tüketerek yaşamlarına devam etmektedir bu nedenle bulunduğu çevrede yüksek bir rekabete neden olmaktadır ve bu rekabet yerel canlı türlerini olumsuz olarak etkilemektedir. Dünya üzerinde bulunan en tehlikeli 14 istilacı tür Türkiye sınırları içerisinde yaşamına devam etmektedir.

Bu istilacı türlerin isimleri: Sivrisinek balığı (Gambusia holbrooki), Taraklı Denizanası, Kaykay (Mnemiopsis leidyi), Deniz Salyongozu (Rapana venosa), İsrail sazanı veya Gümüşi havuz balığı (Carassius gibelio), Zebra Midye (Dreissena polymorpha), Su sümbülü (Eichornia crassipes), Katil yosun (Caulerpa taxifolia), Gökkuşağı alabalığı (Oncorhyncihus mykiss), Kahverengi Havuz balığı (Carassius carassius), Mozambik tilapyası (Oreochromis mossambicus), Su maymunu (Myocastor coypus), Singapur kaplumbağası (Trachemysscripta elegans), Sıçan (Rattus rattus) ve Karabalık (Clarias gariepinus) tır.

	İstilacı Tür İsmi	Doğal Alanı	Etkisi	Geliş yolu
1	Sivrisinek balığı (Gambusia holbrooki)	Amerika	Olumsuz	Fransızlar tarafından Sivrisinek ve Sıtma hastalığıyla mücadele için 1930’lu yıllarda Türkiye genelinde aşılama yapılmıştır.
2	Taraklı Medüz (Mnemiopsis leidyi)	Kuzey ve Güney Amerika Atlantik Sahili	Olumsuz	Gemiler vasıtasıyla taşınmıştır.
3	Deniz Salyangozu (Rapana venosa)	Japon denizi, Çin denizi ve sarı deniz	Olumsuz	Gemiler vasıtasıyla taşınmıştır.
4	İsrail Sazanı (Carassius gibelio)	Asya	Olumsuz	Balıklandırma çalışmaları için Türkiye’ye getirilmiştir.

5	Zebra Midye (Dreissena polymorpha)	Hazar denizi ve Karadeniz	Olumsuz	Gemiler vasıtasıyla taşınmıştır.
6	Su sümbülü (Eichornia crassipes)	Tropikal Güney Amerika	Olumsuz	Doğal sebepler ile taşınması gerçekleşmiş ve nehir üzerinden Türkiye sınırlarına giriş yapmıştır.
7	Katil yosun (Caulerpa taxifolia)	Hint Okyanusu	Olumsuz	Süveyş Kanalı vasıtasıyla ülkemizin sularına giriş yapmıştır.
8	Gökkuşağı alabalığı (oncorhycihus mykiss)	Kuzey Amerika	Olumsuz	Yumurtaları yedi göller milli parkına getirilmiş ve üretimi yapılmıştır ama Türkiye genelinde yayılım göstermiştir
9	Kahverengi Havuz balığı (Carassius carassius)	Orta Asya, Çin ve Japonya	Olumsuz	Balıklandırma çalışmaları için getirilmiştir.
10	Mozambik tilapyası (Oreochromis mossambicus)	Güneydoğu Afrika	Olumsuz	Balıklandırma çalışmaları için getirilmiştir.
11	Su maymunu (Myocastor coypus)	Güney Amerika	Olumsuz	Nehirler üzerinden giriş yapmıştır.
12	Singapur kaplumbağası (Trachemysscripta elegans)	Kuzey Amerika, Florida ve Meksika	Olumsuz	Akvaryumculuk
13	Sıçan (Rattus rattus)	Hindistan	Olumsuz	Gemiler vasıtasıyla taşınmıştır.
14	Karabalık (Clarias gariepinus)	Afrika	Olumsuz	Akuakültür

 

 Türkiye genelinde istilacı türlerin kontrol altına alınabilmesi için bazı çalışmalar yapılabilir. Bunları maddeler halinde özetleyecek olursak;

·         Akvaryumculuk için getirilen türleri kontrol altına alarak

·         Gemilerde ve Küçük teknelerde meydana gelen fouling kirlenme sonucu oluşan fouling organizmaları elektroliz vasıtasıyla azaltarak.

·         Restorasyon ve rehabilitasyonlarda yerel türleri kullanarak.

·         Dalış ve balıkçılık gibi alanlarda ekipmanları temiz tutarak.

·         Akuakültürler çalışmalarını kontrol altına almaya çalışarak.

Bu maddeler sınırlarımız içerisinde bulunan istilacı tür akışını belli bir ölçüde azaltabilir. İlerleyen zamanlarda istilacı tür akışının bir başka tehlikesi ise Süveyş kanalı olmuştur. Süveyş kanalının genişletilmesi ülkemize aslan balığı ve balon balığı gibi türlerin uğrak yeri olmasına sebebiyet vermektedir. Bu canlılar zehirli olmasıyla birlikte Türkiye’de balıkçılık ve yaz turizmi gibi alanları da etkilemektedir. İstilacı türlerin Türkiye’yi seçmesindeki en önemli nedenleri Türkiye’nin coğrafi konumu, Türkiye’nin istilacı türler için uygun ekolojik koşulları barındırması ve Türkiye’nin istilacı türler için uyguladığı yetersiz karantina koşullarıdır. Bunlar nedeniyle istilacı türler Türkiye’yi yaşayabilecekleri en iyi konumlardan biri olarak görmektedir. İstilacı türlerin bulundukları alanda bu kadar baskın olmasının nedenleri yüksek büyüme hızına sahip olması, üreme kapasitelerinin yüksek olması, çevreye adapte olma süreçleri çok hızlı olması ve taşındıkları bölgeye yüksek oranda dağılma ve kullanma özelliklerinin olması.

İstilacı türlerin en çok zarar verdikleri alanları maddeleştirecek olursak. Bunlar;

·         İnsan sağlığı ve sosyal yaşamı büyük ölçüde etkileyebilir.

·         Tarımcılık, ormancılık ve balıkçılık gibi alanlar için tehlike olabilir.

·         Biyolojik çeşitliliği ve bulundukları alanlardaki ekosisteme zarar verebilir.

·         Ülke ekonomisine zarar oluşturabilir.

Dünyada istilacı türlerin verdiği zarar 1,4 trilyon dolar civarındadır ve bu parasal tutar dünya ekonomisinin yaklaşık %5’ine tekabül etmektedir ve Avrupa ülkeleri ise istilacı türlere karşı yaklaşık 12 milyar Avro civarında bir parasal bütçe ayırmıştır ve bu rakam her geçen yıl devamlı olarak yükselişte olduğu görülmektedir. Türkiye açısından görecek olursak eğer gerekli önlemler üst seviyelerde alınmazsa 21. Yüzyılın ortaları gibi Akdeniz bölgesinde bulunan yerel türlerin sayısı istilacı tür sayısının altına düşebileceğini göstermektedir ve bu durum balıkçılık faaliyetlerini büyük ölçüde etkileyebilir. İstilacı türler işgal ettiği bölgelerde yüksek yayılım gösterirse bu türlerin temizlenmesi oldukça yüksek bir maliyete sebebiyet verir bu nedenle erken teşhis bu tür zararların artışını büyük ölçüde engeller ve ülkemizin yerel canlı türlerinin korunmasını sağlayabilir.

Referans

·    Türkiye’deki En Tehlikeli İSTİLACI YABANCI TÜRLER ve Türkiye’deki Zehirli Denizel Yabancı Türler, Dr. İrfan Uysal, Bülent BOZ, Eylül 2018, 2. Basım.

·         Fouling (kirlenme) nedir, ygzengineering.com,

·         İstilacı Yabancı Türler ve İstila Süreçleri, Hüseyin Önen, Ocak 2015